Wat zijn antibiotica en hoe werken ze?
Antibiotica zijn geneesmiddelen die specifiek ontwikkeld zijn om bacteriële infecties te bestrijden. Deze medicijnen spelen een cruciale rol in de moderne geneeskunde door het voorkomen en behandelen van potentieel levensbedreigende bacteriële infecties. Sinds de ontdekking van penicilline door Alexander Fleming in 1928 hebben antibiotica miljoenen levens gered en de medische praktijk revolutionair veranderd.
Antibiotica werken via verschillende mechanismen om bacteriën te bestrijden. Ze kunnen de celwand van bacteriën aantasten, de eiwitsynthese verstoren, of de DNA-replicatie blokkeren. Er bestaan twee hoofdcategorieën: bacteriedodende antibiotica die bacteriën direct doden, en bacterieremmende antibiotica die de groei en vermenigvuldiging van bacteriën stoppen, waardoor het immuunsysteem de infectie kan overwinnen.
Een belangrijk punt is dat antibiotica uitsluitend effectief zijn tegen bacteriële infecties. Ze hebben geen werking tegen virale infecties zoals verkoudheid, griep of COVID-19, omdat virussen een fundamenteel andere structuur hebben dan bacteriën. Het onjuist gebruik van antibiotica tegen virale infecties draagt bij aan antibioticaresistentie, een groeiend probleem in de Nederlandse gezondheidszorg.
Verschillende soorten antibiotica beschikbaar in Nederland
In Nederland zijn diverse klassen antibiotica beschikbaar, elk met specifieke toepassingen en werkingsmechanismen. De belangrijkste categorieën omvatten:
Penicillines: zoals amoxicilline en flucloxacilline, vaak gebruikt voor luchtweginfecties en huidinfecties
Macroliden: waaronder azitromycine en clarithromycine, effectief bij atypische longontstekingen
Tetracyclines: doxycycline en minocycline, toegepast bij acne en bepaalde seksueel overdraagbare aandoeningen
Fluorochinolonen: ciprofloxacine en levofloxacine, gebruikt voor ernstige infecties
Cefalosporines: cefalexine en ceftriaxon, breed spectrum antibiotica
Receptplicht en verkrijgbaarheid
Alle antibiotica in Nederland zijn receptplichtig en uitsluitend verkrijgbaar via een erkende apotheek met een geldig recept van een arts. Er zijn geen vrij verkrijgbare antibiotica beschikbaar. Deze regelgeving beschermt tegen misbruik en helpt antibioticaresistentie te voorkomen, een prioriteit binnen het Nederlandse antibioticabeleid.
Veelvoorkomende aandoeningen behandeld met antibiotica
Antibiotica worden voorgeschreven voor verschillende bacteriële infecties die het lichaam kunnen aantasten. Het is belangrijk te begrijpen dat antibiotica alleen effectief zijn tegen bacteriële infecties en niet tegen virale infecties zoals verkoudheid of griep.
Luchtweginfecties
Bacteriële luchtweginfecties zoals bronchitis, longontsteking en sinusitis behoren tot de meest voorkomende aandoeningen waarvoor antibiotica worden voorgeschreven. Deze infecties kunnen ernstige symptomen veroorzaken zoals hoesten, koorts en ademhalingsmoeilijkheden.
Huid- en wondinfecties
Huidaandoeningen zoals cellulitis, impetigo en geïnfecteerde wonden vereisen vaak antibiotische behandeling. Deze infecties kunnen zich snel uitbreiden en leiden tot ernstige complicaties zonder adequate behandeling.
Overige veel behandelde infecties
Urineweginfecties: blaasontsteking en nierbekkenontsteking
Maag-darminfecties: bacteriële gastro-enteritis
Seksueel overdraagbare aandoeningen: chlamydia en gonorroe
Tandheelkundige infecties en abcessen
Elke infectie vereist een specifiek type antibioticum dat door uw arts wordt bepaald op basis van de verwekker en de ernst van de aandoening.
Juist gebruik en dosering van antibiotica
Het correct gebruik van antibiotica is essentieel voor een succesvolle behandeling en het voorkomen van antibioticaresistentie. Volg altijd nauwkeurig de instructies van uw arts en apotheker.
Dosering en inname
Neem antibiotica altijd in volgens het voorgeschreven schema. Het tijdstip van inname kan variëren afhankelijk van het type antibioticum. Sommige moeten op een lege maag worden ingenomen, andere juist bij de maaltijd om maagklachten te voorkomen.
Belangrijke richtlijnen voor gebruik
Maak de kuur altijd volledig af, ook als u zich beter voelt
Bij een vergeten dosis: neem deze zo snel mogelijk in, maar dubbel nooit de dosis
Bewaar antibiotica op kamertemperatuur, tenzij anders aangegeven
Controleer altijd de houdbaarheidsdatum voor gebruik
Interacties en voorzorgsmaatregelen
Antibiotica kunnen interacties aangaan met andere medicijnen, voedingsmiddelen of alcohol. Informeer uw apotheker over alle medicijnen die u gebruikt. Bepaalde antibiotica verminderen de werking van anticonceptiepillen, dus bespreek dit met uw arts indien van toepassing.
Bijwerkingen en voorzorgsmaatregelen
Antibiotica kunnen verschillende bijwerkingen veroorzaken, variërend van mild tot ernstig. Het is belangrijk om deze te herkennen en te weten wanneer medische hulp nodig is.
Veelvoorkomende bijwerkingen
De meest voorkomende bijwerkingen van antibiotica zijn maag-darmklachten zoals misselijkheid, buikpijn en diarree. Dit komt doordat antibiotica ook de goede bacteriën in uw darmen kunnen aantasten. Huiduitslag en jeuk kunnen ook optreden, evenals hoofdpijn of duizeligheid.
Ernstige bijwerkingen
Sommige bijwerkingen vereisen onmiddellijke medische aandacht. Neem direct contact op met uw arts bij:
Aanhoudende of bloederige diarree
Ernstige huidreacties met blaren of schilfering
Ademhalingsproblemen of gezwollen gezicht
Ongewone hartkloppingen of extreme vermoeidheid
Bijzondere voorzorgen
Zwangere vrouwen en kinderen vereisen extra voorzichtigheid bij antibioticagebruik. Sommige antibiotica kunnen schadelijk zijn voor de ontwikkeling van de baby. Overleg altijd met uw arts of apotheker over de veiligheid tijdens zwangerschap en borstvoeding. Voor kinderen worden dosering en type antibioticum zorgvuldig aangepast op basis van leeftijd en gewicht.
Antibioticaresistentie en verantwoord gebruik
Antibioticaresistentie is een van de grootste bedreigingen voor de volksgezondheid wereldwijd. Het ontstaat wanneer bacteriën zich aanpassen en immuun worden voor de werking van antibiotica.
Hoe ontstaat resistentie
Resistentie ontwikkelt zich door onjuist antibioticagebruik, zoals het niet afmaken van kuren, het delen van medicijnen of het gebruik bij virale infecties. Bacteriën die overleven kunnen hun resistentie-eigenschappen doorgeven aan andere bacteriën, waardoor behandeling steeds moeilijker wordt.
Nederlandse richtlijnen voor verantwoord gebruik
In Nederland hanteren artsen strikte richtlijnen voor het voorschrijven van antibiotica. Het 'wait-and-see' beleid wordt vaak toegepast bij lichte infecties om onnodige antibioticakuren te voorkomen. De NHG-standaarden helpen artsen bij het maken van de juiste keuze.
Uw rol als patiënt
U kunt resistentie helpen voorkomen door:
Antibiotica alleen te gebruiken op voorschrift
De volledige kuur af te maken, ook als u zich beter voelt
Nooit antibiotica te delen met anderen
Goede hygiëne te onderhouden
Toekomstperspectieven
Onderzoekers werken aan nieuwe antibiotica en alternatieve behandelingen zoals faagentherapie. Preventie blijft echter de beste strategie, ondersteund door natuurlijke weerstandsversterkers en probiotica die de darmflora in balans houden na antibioticagebruik.
