Wat is cholesterol en waarom is het belangrijk?
Definitie van cholesterol
Cholesterol is een wasachtige, vetachtige stof die van nature voorkomt in alle cellen van uw lichaam. Het is essentieel voor de normale werking van het lichaam en speelt een belangrijke rol bij de productie van hormonen, vitamine D en galstoffen die helpen bij de vertering van vet. Hoewel cholesterol noodzakelijk is voor een goede gezondheid, kunnen te hoge niveaus in het bloed leiden tot gezondheidsproblemen.
Het verschil tussen LDL (slecht) en HDL (goed) cholesterol
Er zijn verschillende soorten cholesterol die elk een andere functie hebben in uw lichaam. LDL-cholesterol (Low-Density Lipoprotein) wordt vaak het 'slechte' cholesterol genoemd omdat het zich kan ophopen in de wanden van uw bloedvaten en arteriële vernauwing kan veroorzaken. HDL-cholesterol (High-Density Lipoprotein) daarentegen wordt het 'goede' cholesterol genoemd omdat het overtollig cholesterol uit de weefsels transporteert naar de lever, waar het wordt afgebroken.
Hoe cholesterol wordt geproduceerd in het lichaam
Ongeveer 75% van het cholesterol in uw lichaam wordt geproduceerd door de lever en andere cellen. De resterende 25% komt uit de voeding die u consumeert. Uw lichaam reguleert normaal gesproken de cholesterolproductie - wanneer u meer cholesterol uit voeding binnenkrijgt, produceert uw lichaam minder. Bij sommige mensen werkt dit regulatiemechanisme echter niet optimaal.
De rol van cholesterol bij hart- en vaatziekten
Verhoogde cholesterolniveaus, vooral LDL-cholesterol, kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van atherosclerose - een aandoening waarbij vetafzettingen (plaques) zich ophopen in de arteriën. Deze plaques kunnen de bloedstroom beperken en het risico op hartaanvallen, beroertes en andere cardiovasculaire aandoeningen verhogen. In Nederland zijn hart- en vaatziekten nog steeds een van de belangrijkste doodsoorzaken.
Normale cholesterolwaarden en wanneer behandeling nodig is
De Nederlandse Hart Stichting hanteert de volgende richtwaarden voor cholesterol:
Totaal cholesterol: minder dan 5,0 mmol/l
LDL-cholesterol: minder dan 2,5 mmol/l (bij hoog risico minder dan 1,8 mmol/l)
HDL-cholesterol: meer dan 1,0 mmol/l voor mannen en meer dan 1,3 mmol/l voor vrouwen
Triglyceriden: minder dan 1,7 mmol/l
Behandeling is meestal nodig wanneer leefstijlveranderingen onvoldoende effect hebben en de cholesterolwaarden te hoog blijven, vooral bij mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.
Risicofactoren voor hoog cholesterol
Erfelijke factoren en genetische aanleg
Familiale hypercholesterolemie is een erfelijke aandoening die voorkomt bij ongeveer 1 op de 250 mensen in Nederland. Deze genetische aandoening zorgt ervoor dat het lichaam LDL-cholesterol niet goed kan verwijderen uit het bloed, wat leidt tot zeer hoge cholesterolniveaus vanaf jonge leeftijd. Als u een familiegeschiedenis heeft van hoge cholesterol of vroege hart- en vaatziekten, heeft u een verhoogd risico.
Leefstijlfactoren: voeding, beweging, roken
Uw leefstijl heeft een significante impact op uw cholesterolniveaus. Een voeding rijk aan verzadigde vetten, transvetten en cholesterol kan uw LDL-cholesterol verhogen. Gebrek aan regelmatige lichaamsbeweging kan leiden tot lagere HDL-cholesterolniveaus en gewichtstoename. Roken beschadigt de bloedvaten en verlaagt het HDL-cholesterol, terwijl het stoppen met roken deze effecten kan omkeren.
Leeftijd en geslacht als risicofactoren
Naarmate u ouder wordt, neemt het risico op hoge cholesterol toe. Bij mannen stijgt dit risico meestal na de leeftijd van 45 jaar, terwijl vrouwen vaak een verhoogd risico ontwikkelen na de menopauze (meestal rond de leeftijd van 55 jaar). Dit komt doordat oestrogeen, dat voor de menopauze wordt geproduceerd, helpt bij het handhaven van gezonde cholesterolniveaus.
Onderliggende medische aandoeningen
Verschillende medische aandoeningen kunnen uw cholesterolniveaus beïnvloeden. Diabetes type 2, hypothyreoïdie (onderactieve schildklier), nierziekten en het metabool syndroom kunnen allemaal leiden tot verhoogde cholesterolwaarden. Het is belangrijk dat deze onderliggende aandoeningen adequaat worden behandeld om cholesterolniveaus onder controle te houden.
Medicijnen die cholesterol kunnen beïnvloeden
Bepaalde medicijnen kunnen als bijwerking verhoogde cholesterolniveaus veroorzaken. Voorbeelden hiervan zijn sommige diuretica (waterpillen), bètablokkers, corticosteroïden en bepaalde immunosuppressiva. Als u medicijnen gebruikt en verhoogde cholesterolwaarden heeft, bespreek dan met uw arts of apotheker of uw medicatie hieraan kan bijdragen en of er alternatieven beschikbaar zijn.
Cholesterolverlagende medicijnen beschikbaar in Nederland
Statines: de meest voorgeschreven cholesterolverlagers
In Nederland zijn verschillende statines beschikbaar op recept, waaronder atorvastatine (Lipitor), simvastatine (Zocor) en rosuvastatine (Crestor). Deze medicijnen werken door het enzym HMG-CoA-reductase te remmen, waardoor de aanmaak van cholesterol in de lever wordt verminderd. Statines zijn bewezen effectief in het verlagen van LDL-cholesterol met 20-60%, afhankelijk van het type en de dosering.
Alternatieve cholesterolverlagende medicijnen
Ezetimibe (Ezetrol) werkt anders dan statines door de opname van cholesterol in de dunne darm te blokkeren. Dit medicijn wordt vaak gecombineerd met statines in preparaten zoals Inegy. Voor patiënten met zeer hoge cholesterolwaarden of erfelijke hypercholesterolemie kunnen PCSK9-remmers zoals evolocumab worden voorgeschreven.
Bijwerkingen en voorschrijfrichtlijnen
Veelvoorkomende bijwerkingen van statines omvatten spierpijn, leverenzymstijging en in zeldzame gevallen rhabdomyolyse. Uw arts zal uw cholesterolwaarden, cardiovasculaire risico en eventuele contra-indicaties beoordelen om het juiste medicijn en de dosering te bepalen. Regelmatige bloedcontroles zijn noodzakelijk om de effectiviteit en veiligheid te monitoren.
Natuurlijke cholesterolverlagers en supplementen
Plantaardige cholesterolverlagers
Plantenstanolen en -sterolen zijn natuurlijke stoffen die de opname van cholesterol in de darm kunnen verminderen. Deze zijn verkrijgbaar in supplementvorm en in verrijkte voedingsproducten. Rode gist rijst supplementen bevatten natuurlijke statines en kunnen het cholesterolgehalte verlagen, maar de concentratie kan variëren tussen producten.
Ondersteunende supplementen
Omega-3 vetzuren uit visolie kunnen helpen bij het verlagen van triglyceriden en het ondersteunen van de hartgezondheid. Vezelsupplementen zoals psyllium kunnen het LDL-cholesterol verlagen door cholesterol te binden in het spijsverteringskanaal.
Raadpleeg altijd uw arts of apotheker voordat u natuurlijke cholesterolverlagers gebruikt
Natuurlijke producten kunnen interacties hebben met voorgeschreven medicijnen
Kwaliteit en zuiverheid van supplementen kunnen variëren tussen merken
Sommige natuurlijke producten kunnen bijwerkingen veroorzaken
Het is belangrijk om natuurlijke supplementen niet als vervanging te zien voor voorgeschreven medicatie zonder medisch advies.
Leefstijlaanpassingen voor cholesterolbeheersing
Cholesterolverlagende voeding en dieet
Een gezond dieet vormt de basis van cholesterolbeheersing. Kies voor voedingsmiddelen rijk aan vezels zoals volkoren granen, groenten en fruit. Verminder de inname van verzadigde vetten en transvetten die vooral voorkomen in bewerkt vlees, frituurhapjes en gebak. Vis zoals zalm en makreel bevatten omega-3 vetzuren die helpen bij het verlagen van het cholesterolgehalte.
Het belang van regelmatige lichaamsbeweging
Minimaal 150 minuten matige fysieke activiteit per week helpt het HDL-cholesterol (goed cholesterol) te verhogen en het LDL-cholesterol (slecht cholesterol) te verlagen. Wandelen, fietsen en zwemmen zijn uitstekende keuzes die goed inpasbaar zijn in de Nederlandse leefstijl.
Gewichtsbeheersing en cholesterol
Overgewicht draagt bij aan verhoogde cholesterolwaarden. Door een gezond gewicht te behouden, verbetert u niet alleen uw cholesterolprofiel maar vermindert u ook het risico op hart- en vaatziekten. Zelfs een gewichtsverlies van 5-10% kan significante verbeteringen opleveren.
Combinatie van leefstijl en medicatie
Leefstijlaanpassingen werken het beste in combinatie met voorgeschreven medicatie. Stop nooit eigenmachtig met medicijnen, maar bespreek aanpassingen altijd eerst met uw huisarts of specialist.
Monitoring en follow-up van cholesterolbehandeling
Hoe vaak cholesterol controleren
De frequentie van cholesterolcontroles hangt af van uw risicoprofiel en behandeling. Over het algemeen wordt aanbevolen om cholesterol te laten controleren:
Elke 6-8 weken na start van nieuwe medicatie
Jaarlijks bij stabiele waarden zonder medicatie
Om de 3-6 maanden bij gebruik van cholesterolverlagers
Vaker bij hoog risico op hart- en vaatziekten
Bloedonderzoek en interpretatie van uitslagen
Een lipidenprofiel meet totaal cholesterol, LDL-cholesterol, HDL-cholesterol en triglyceriden. Uw huisarts bespreekt de uitslagen en legt uit wat de waarden betekenen voor uw gezondheid. Streefwaarden verschillen per persoon afhankelijk van andere risicofactoren.
Wanneer contact opnemen met de arts
Neem contact op bij bijwerkingen van medicatie, zoals onverklaarbare spierpijn of extreme vermoeidheid. Ook bij grote veranderingen in leefstijl, nieuwe medicijnen of wanneer u vragen heeft over uw behandeling is contact wenselijk.
